Giang mai quay trở lại: Hồi chuông cảnh báo mới trong công cuộc kết thúc AIDS tại Việt Nam

Trong bức tranh tổng thể của nỗ lực chấm dứt đại dịch AIDS tại Việt Nam, HIV vẫn là mối quan tâm ưu tiên. Tuy nhiên, một “kẻ đồng hành nguy hiểm” đang ngày càng xuất hiện dày đặc hơn – đó là Giang mai. Từng được kiểm soát hiệu quả trong nhiều năm, căn bệnh này đang trở lại một cách âm thầm nhưng đáng lo ngại, đặc biệt là ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), người chuyển giới và người trẻ tuổi.

Những con số không thể làm ngơ

Trong cuộc họp tổng kết sơ bộ đánh giá Chiến lược quốc gia phòng chống HIV/AIDS (2021–2024) do Cục Phòng bệnh và WHO Việt Nam tổ chức, nhiều chuyên gia đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng gia tăng các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs), đặc biệt là Giang mai. Dữ liệu sơ bộ từ các điểm giám sát trọng điểm cho thấy tỷ lệ dương tính với Giang mai trong cộng đồng MSM đang có xu hướng tăng rõ rệt, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM.

Vấn đề không chỉ nằm ở việc số ca nhiễm tăng, mà còn là hiện tượng tái nhiễm nhiều lần, tình trạng không triệu chứng, và thiếu xét nghiệm định kỳ, khiến bệnh nhân không biết mình nhiễm và tiếp tục lây truyền cho bạn tình.

Giang mai và HIV – mối quan hệ cộng hưởng “đáng quan ngại”

Giang mai không chỉ là một căn bệnh nhiễm trùng đơn thuần. Nó là “kẻ mở đường” cho HIV. Khi người mắc Giang mai bị loét sinh dục hoặc tổn thương niêm mạc, nguy cơ lây truyền và nhiễm HIV qua quan hệ tình dục tăng lên gấp 3–5 lần. Trong thực tế lâm sàng, không hiếm gặp các ca phát hiện HIV đồng thời với Giang mai, đặc biệt trong các đợt xét nghiệm sàng lọc PrEP hoặc điều trị các bệnh lý tình dục.

Điều này làm rõ một thực tế: nếu không kiểm soát tốt Giang mai và các STIs, mục tiêu chấm dứt HIV năm 2030 sẽ càng gặp nhiều thách thức.

Vì sao cần thúc đẩy sàng lọc HIV và Giang mai song song?

1. Cùng một hành vi nguy cơ, nhưng hai bệnh khác nhau
   Những hành vi như quan hệ tình dục không dùng bao cao su, có nhiều bạn tình, highfun… đều là yếu tố nguy cơ chung cho cả HIV và Giang mai. Do đó, việc chỉ xét nghiệm một bệnh là bỏ sót cơ hội phát hiện bệnh còn lại và can thiệp sớm.
2. Nhiều người không có triệu chứng
   Cả HIV và Giang mai đều có thể âm thầm tiến triển mà không biểu hiện triệu chứng rõ ràng, đặc biệt ở giai đoạn đầu. Điều này khiến người nhiễm chủ quan và không tìm đến cơ sở y tế cho đến khi bệnh đã tiến triển nặng hoặc đã lây sang người khác.
3. Tối ưu hóa nguồn lực và hiệu quả can thiệp
   Thực hiện xét nghiệm đồng thời giúp tiết kiệm chi phí xét nghiệm, thời gian và nhân lực y tế, đồng thời tối đa hóa khả năng phát hiện ca bệnh trong một lần tiếp cận.
4. Gỡ bỏ rào cản tâm lý
   Với người dùng dịch vụ, việc đến xét nghiệm HIV vẫn còn nhiều kỳ thị. Nhưng nếu xét nghiệm được đóng gói như một “gói kiểm tra sức khỏe tình dục toàn diện” (bao gồm HIV, Giang mai, lậu, chlamydia…), người sử dụng có thể cảm thấy tự nhiên và dễ chấp nhận hơn.
   

Những khuyến nghị cần hành động ngay

• Tích hợp xét nghiệm HIV và Giang mai tại tất cả các điểm cung cấp dịch vụ
  Đặc biệt là cơ sở PrEP, phòng khám thân thiện, tổ chức cộng đồng và các chiến dịch xét nghiệm lưu động.
• Xây dựng hướng dẫn quốc gia về xét nghiệm STIs định kỳ cho nhóm nguy cơ cao
  Không chỉ một lần/năm, mà có thể mỗi 3–6 tháng, đặc biệt cho người đang sử dụng PrEP hoặc có hành vi nguy cơ cao.
• Bảo hiểm y tế cần hỗ trợ cho xét nghiệm STIs trong các gói dịch vụ y tế cơ bản
  Giúp giảm gánh nặng tài chính, tăng khả năng tiếp cận cho người thu nhập thấp và giảm thiểu sự lệ thuộc vào tài trợ quốc tế.
• Đầu tư mạnh mẽ vào truyền thông không kỳ thị về sức khỏe tình dục
  Để người dân hiểu rằng kiểm tra các bệnh lây qua đường tình dục là một phần bình thường, văn minh và có trách nhiệm trong chăm sóc bản thân và bạn tình.

Không thể chấm dứt HIV nếu “làm ngơ” với STIs

Giang mai đang âm thầm quay trở lại như một kẻ “châm ngòi” cho làn sóng lây nhiễm HIV mới nếu chúng ta không hành động đủ nhanh và quyết liệt. Trong khi Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể về PrEP, ARV, K=K… thì sự gia tăng của STIs là một lời nhắc nhở rằng chúng ta không thể lơ là với phần còn lại của bức tranh.

Chỉ khi xét nghiệm HIV và STIs trở thành một quy trình tích hợp, thuận tiện, chi phí hợp lý và không kỳ thị – chúng ta mới thực sự có cơ hội kiểm soát dịch HIV một cách bền vững và toàn diện.